خاندان مهرانیکی از خانواده‌های با فضیلت و تحصیل‌کرده ایران خاندان "مهران" است. ۱ - نسب خاندانجد این خاندان "میرزا غلامحسین خان" نام داشت که پس از انجام تحصیلات معمول زمان به استخدام وزارت داخله درآمد و مدت‌ها حاکم شهرهای مرزی ایران بود. مردی درستکار و جدی بود. روزنامه‌های آن زمان به نیکی از او یاد می‌کردند. وی چهار فرزند پسر و یک فرزند دختر داشت، به نام‌های حاج اسماعیل خان، میرزا علیخان، میرزا ابوتراب خان، میرزا حسن خان و ایران خانم. پسران او همه از مردان متقی و تحصیل‌کرده روزگار خود بوده‌اند که مشاغل دولتی را هم‌چون وزارت دادگستری و وزارت فرهنگ را عهده‌دار شدند. اما "میرزاحسن‌خان" فرزند "غلامحسین" مردی شاعر و فاضل بود که فرزندان وی در مصدر مشاغل مهم قرار گرفتند. وی سیزده فرزند داشت که شش فرزند از آن‌ها باقی ماندند که ما به معرفی آن‌ها می‌پردازیم. ۲ - میرزا حسن خانوی چهارمین فرزند ذکور میرزا غلامحسین متولد ۱۲۵۱ (ه. ش) در بروجرد بود. [۱]
سلیمانی، کریم، القاب دوره قاجار، ص۱۵۸.
میرزا حسن‌خان پس از طی تحصیلات متداول آن روز به زبان و ادبیات فارسی و عربی تسلط پیدا کرد. وی خطی خوش داشت و به علت مهارت در نامه‌نگاری در دستگاه "وجیه‌الله میرزا سپهسالار" و "عین‌الدوله صدراعظم" امور منشی‌گری و ذی‌حسابی را عهده‌دار شده و مدت‌ها مقام و منزلتی داشت. پس از خلع قاجاریه ابتدا لقب "ساعد دیوان" و سپس ملقب به "معتضدالدوله" شد و پس از آن نام خانوادگی "مهران" را برگزید و تخلص شعری خود "رفاهی" را نیز به آن اضافه کرد. وی لقب "حشمت‌الدوله" نیز داشت. [۲]
عاقلی، باقر، خاندانهای حکومتگر ایران، ص۵۰۴.
خیابان "رفاهی" و کوچه "مهران" در خیابان "لاله‌زار جنوبی" از یادگارهای میرزاحسن‌خان‌مهران است که برای امرار معاش و دوره بازنشستگی دکان‌های متعددی در آن احداث کرد و طبق وقف‌نامه دو باب از این مغازه‌ها برای اطعام مساکین در نظر گرفته شد. [۳]
اتحاد، هوشنگ، پژوهشگران معاصر ایران، ص۷۹۰.
وی شعر نیز می‌گفت. او قصیده‌ای به نام "جهان‌نامه" دارد که حاوی ۲۵۰ بیت شعر است. "جهان‌نامه" نشان‌گر قدرت طبع و توانایی او در سرودن شعر است. مرحوم حسن رفاهی از تنها همسر خود به نام "زیبنده خانم" از اهالی کاشان ۱۳ فرزند داشت. [۴]
عاقلی، باقر، خاندانهای حکومتگر ایران، ص۵۰۳.
۳ - میرزا حسین خان مهرانکارمند دارالانشا وزارت معارف و صنایع مستظرفه بود. فرزندان وی "فریدون مهران" جراح پلاستیک، "پرویز مهران" لیسانسه از آمریکا، "فرشته‌مهران" نیز در آمریکا تحصیل کرد و هم اکنون مقیم آن‌جا است. "فرخ مهران" دکترای فیزیک اتم از دانشگاه آمریکا است که به علت کار مداوم در آزمایشگاه به بیماری سرطان دچار شد و درگذشت و "فرهاد مهران" که در تهران تحصیل کرد. [۵]
عاقلی، باقر، خاندانهای حکومتگر ایران، ص۵۰۴.
جعفر خان که اطلاعات زیادی از او در دست نیست.۴ - سعید مهران"سعید مهران" لیسانس حقوق و مدیر کتابفروشی "قلم" که به دلایلی در سال ۱۳۲۴ خودکشی کرد. وی یک فرزند به نام "حمید" دارد که نقاش زبردستی است و تدریس می‌کند. "احمد مهران" که در شرکت ملی نفت استخدام شد و فرزندان وی حسن و مریم نیز پس از تحصیلات عالیه در شرکت نفت مشغول به کار شدند. ۵ - مسعود مهران"مسعود مهران" از دانشگاه "کرنل آمریکا" لیسانس گرفت و در همان‌جا مقیم شد. وی دو پسر داشت به نام "قیصر" که در جوانی درگذشت و فرزند دیگر او "الکساندر" که تحصیلات خود در آمریکا را تمام کرد و در همان‌جا ماندگار شد. [۶]
عاقلی، باقر، خاندانهای حکومتگر ایران، ص۵۰۴.
۶ - مجید مهران"مجید مهران" که تحصیلات خود را در مدرسه علوم سیاسی پایان داد و به استخدام در وزارت امور خارجه درآمد. مدت سی سال در آن وزارتخانه اشتغال به کار داشت و تمام مراحل اداری و سیاسی را طی نمود و سرانجام در روزهای پایانی رژیم سلطنتی به سفارت ایران در "بحرین" تعیین شد، ولی به این ماموریت نرفت و بازنشسته شد و به کار تحقیق و پژوهش پرداخته و قسمتی از خاطرات سیاسی خود را منتشر کرد. مجید مهران یک پسر دارد به نام "علی" که بعد از گرفتن لیسانس در علوم فلسفه از دانشگاه ارگان آمریکا و سی سال خدمت در آن کشور به ایران بازگشت. [۷]
عاقلی، باقر، خاندانهای حکومتگر ایران، ص۵۰۵.
۷ - بانو ایران مهرانتنها دختر میرزا غلامحسین خان بود که پس از انجام تحصیلات به همسری "میرزا صادق خان بروجردی" درآمد میرزا صادق خان از مشروطه‌خواهان بود در جنگ بین‌الملل اول و هنگام اشغال ایران توسط متفقین به همراه "سیدحسن مدرس" "محسن اسکندری" و تنی چند به کرمانشاه رفتند تا دولت موقت تعیین کنند. [۸]
اعظام قدسی، حسن، خاطرات من، ص۳۰۳.
بعد از اینکه با شکست مواجه شدند، اجبارا به تبعید به استانبول فرستاده شدند که بعد از عفو عمومی‌از طرف وثوق به ایران بازگشتند. فرزندان آن‌ها عبارتند از محمد، محمود، احمد و بانو فاطمه مهران که در کتابخانه موزه ایران کار می‌کرد و دخترش به همسری "مجید مهران درآمد" اما در نیمه راه زندگی درگذشت. [۹]
عاقلی، باقر، خاندانهای حکومتگر ایران، ص۵۰۷.
۸ - محمد مهرانمحمد مهران متولد ۱۲۷۷ (ه. ش) فرزند بانو ایران و صادق بروجردی است. او از قضات دادگستری بود. مهران تحصیلات خود را در مدرسه دارالفنون و نزد استادان علم قدیمی به پایان رسانید و خدمات اداری خود را در وزارتخانه‌های پست و تلگراف و دادگستری و دارایی و دربار انجام داد. [۱۰]
عاقلی، باقر، خاندانهای حکومتگر ایران، ص۵۰۸.
مدتی پیشکار دارایی گیلان بود و سپس این سمت را در آذربایجان عهده‌دار شد. سرانجام مدیر کل غله و نان و قند و شکر شد. دیگر مشاغل وی عبارتند از استانداری آذربایجان، سیستان و بلوچستان، شهردار تهران در دو نوبت و نائب‌التولیه آستان قدس رضوی و حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیهم) بود. وی در سال ۱۲۵۳ (ه. ش) در تهران درگذشت. وی در دوره نخست‌وزیری "رزم‌آرا" جز کارمندان بند الفی قرار گرفت که باید در دولت باقی می‌ماندند. [۱۱]
بهنود، مسعود، نخست وزیران ایران، ص۳۱۷.
فرزندان وی علیرضا، همایون، حسنعلی و محمود هستند.۹ - دکتر علیرضا مهرانوی تحصیلات خود را در رشته بیهوشی در "سوییس" به پایان برد و پس از مراجعت به ایران به استادی دانشگاه تعیین شد. مشاغل مهم وی عبارتند از ریاست مرکز مطالعات اجتماعی، معاون دانشگاه اصفهان، نائب‌التولیه دانشگاه صنعتی شریف. [۱۲]
عاقلی، باقر، خاندانهای حکومتگر ایران، ص۵۰۸.
۱۰ - دکتر همایون مهراناو نیز تحصیلات عالیه خود را در آلمان و آمریکا به پایان رسانید و متخصص در بیماری‌های قلبی و عروقی شد و سال‌ها از اطبای معروف تهران بود و خدمات بسیاری در سلامتی بیماران انجام داد. [۱۳]
عاقلی، باقر، خاندانهای حکومتگر ایران، ص۵۰۷.
۱۱ - حسنعلی مهرانمتولد ۱۳۱۶ (ه. ش) در تهران است. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه "۱۵بهمن" و تحصیلات متوسطه را در دبیرستان "البرز" به پایان رساند و برای ادامه تحصیل به انگلیس رفت و وارد دانشگاه "ناتینگهام" شد و در رشته علوم سیاسی و اقتصاد لیسانس گرفت. پس از خاتمه تحصیلات چندی درباره مسائل اقتصادی و آماری در دانشگاه "بریستول" به تدریس اشتغال داشت و سپس به عنوان کارمند دایره ثبت اداره روابط ارزی و بازرگانی در صندوق بین‌الملل پول در "واشنگتن" مشغول خدمت شد. او پس از بازگشت، قائم مقام مدیر عامل مرکز بررسی‌های صنعتی و توسعه بازرگانی و مدیر کل طرح‌ها و بررسی وزارت اقتصاد را بر عهده گرفت. در سال ۵۴ به معاونت کل وزارت اقتصاد منصوب شد و در همان سال ریاست بانک مرکزی را عهده‌دار شد. در شهریور ۵۷ در کابینه "شریف امامی" به سمت وزیر مشاور رییس سازمان برنامه رسید. [۱۴]
نجاتی، غلامرضا، تاریخ ۲۵ساله سیاسی ایران، ج۲، ص۸۰.
در کابینه "ارتشبد ازهاری" وزارت امور اقتصادی و دارایی را بر عهده گرفت. چندی هم قائم مقام مدیر عامل شرکت ملی نفت ایران شد. [۱۵]
موتی، مصطفی، بازیگران عصر پهلوی، ج۱۵، ص۱۷۴.
حسنعلی مهران دارای تالیفات متعددی از جمله اصول فنی و برنامه‌ریزی مالی صندوق بین‌المللی پول و اصول روش‌های حسابداری اجتماعی می‌باشد. [۱۶]
عاقلی، باقر، خاندانهای حکومتگر ایران، ص۵۰۶.
۱۲ - دکتر محمود مهرانفرزند میرزا صادق بروجردی و ایران خانم نویسنده و شاعر آزادیخواه که ۴۰ هزار بیت در انواع قصیده، غزل و رباعی دارد. ابتدا در تجارت قالی بود و سپس به وزارت دادگستری رسید. محمود مهران تحصیلات ابتدایی را در "دبستان ملی" شروع نمود و سپس به دبیرستان "علمیه و دارالفنون" رفت. پس از طی دوره متوسطه در مدرسه عالی حقوق تهران به تحصیل پرداخته سپس از اخذ لیسانس حقوق دوره دارالمعلمین را طی کرد و لیسانس ریاضی گرفت و به تدریس پرداخت سپس به "سوییس" رفت و دکترای علوم‌اجتماعی و اقتصادی گرفت و به ایران بازگشت. مدتی ریاست فرهنگ تهران را داشت و سپس به اروپا اعزام شد و مدت چهار سال متصدی بازرسی دانشجویان سوییس بود. وی مدتی هم مدیر کل وزارت فرهنگ در دوره نخست‌وزیری دکتر "اقبال" بود [۱۷]
بهنود، مسعود، نخست وزیران ایران، ص۴۲۱.
و پس از چندی معاونت آن وزارتخانه را بر عهده گرفت. [۱۸]
رجال عصر پهلوی به روایت اسناد (دکتر اقبال)، ص۲۱.
آن‌گاه برای بار دوم به ماموریت خارج از کشور رفت و چهار سال مشاور فرهنگی سفارت کبرای ایران در پاریس بود. در شهریور ۱۳۳۲ در نخست‌وزیری "سپهبد زاهدی" برای تصدی وزارت فرهنگ به تهران احضار شد؛ ولی از قبول آن شغل اعراض نمود. در کابینه "حسین علا" در سال ۱۳۳۴ به تهران احضار و به وزارت فرهنگ رسید. [۱۹]
رجال عصر پهلوی به روایت اسناد (حسنعلی منصور)، ج۲، ص۴۹۱.
در اسفند ۱۳۲۹ پس از افتتاح مجلس بیستم جای خود را به دکتر "جهانشاه صالح" داد و خود مدیر عامل سازمان حفاظت آثار باستانی ایران شد و در این زمینه برای حفظ آثار باستانی خدمات شایانی انجام داد. سپس به استادی دانشگاه ملی درآمد و به سرپرستی دانشکده معماری رسید. محمود مهران در سال ۱۳۴۰ در اسپانیا وفات کرد. فرزندان او را در زیر معرفی می‌کنیم:۱۳ - فرهاد مهرانوی تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تهران و مدرسه "البرز" به اتمام رسانید. از دانشگاه "هاروارد" درجه دکترای آمار گرفت و به استخدام سازمان ملل متحد درآمد و رییس آمار در دفتر بین‌المللی کارسازان ملل متحد در "ژنو" گردید. دکتر "فرهاد مهران" دو دختر به نام‌های "هاله" و "افسانه" دارد که تحصیلات خود را در دانشگاه‌های معروف به اتمام رسانده‌اند. [۲۰]
عاقلی، باقر، خاندانهای حکومتگر ایران، ص۵۱۰.
۱۴ - احمد مهرانفرزند میرزا صادق بروجردی و ایران خانم در سال ۱۲۸۶ (ه. ش) متولد شد. پس از انجام تحصیلات ابتدایی و متوسطه وارد دارالمعلمین عالی شد و لیسانس در زبان و ادبیات فارسی گردید و به استخدام وزارت معارف درآمد. چندی در تهران دبیر بود و بعد به ریاست چند دبیرستان را رسید تا سرانجام به ریاست فرهنگ اصفهان منصوب شد. وقتی "علی‌اصغر حکمت" به وزارت معارف انتخاب شد، فارغ‌التحصیلان در دارالمعلمین عالی را به ریاست فرهنگ اصفهان منصوب نمود. وی با "سیما خانم" دختر "مسعود میرزا ظل‌السلطان" ازدواج کرد. وی در دوره نوزدهم مجلس شورای ملی از شهر بروجرد به وکالت انتخاب شد. [۲۱]
سفری، محمدعلی، قلم و سیاست، ج۲، ص۳۲۳.
او پس از انقلاب وفات کرد. [۲۲]
عاقلی، باقر، خاندانهای حکومتگر ایران، ص۵۱۲.
۱۵ - پانویس
۱۶ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «خاندان مهران»، تاریخ بازیابی ۹۵/۳/۲۶. رده‌های این صفحه : تراجم | خاندان ها | خاندان های ایرانی | سفیران عصر پهلوی | شاعران | مقالات پژوهه | وزیران عصر پهلوی
|